Geduldig geld

Bijna elke Brabander kent het, landgoed De Utrecht in De Kempen. Tegen de Belgische grens en tussen drie heidevelden in ligt 2.500 hectare productiebos, landbouwgrond, natuur, vennen, een riviertje en een aardkundig monument, een herberg en een natuurbegraafplaats. Harry Breviers is namens a.s.r. real estate rentmeester van het landgoed. Hij houdt zich bezig met het beheer en de kwaliteit van dit gewild stukje Brabants grondgebied, waar onder andere landbouw, natuur, wonen en recreatie vechten om een plekje. Hoe gaat hij om met al die verschillende belanghebbenden? En hoe ziet volgens hem de toekomst van het Brabantse grondgebied eruit? Een interview over grondhonger, het natuurgebied als stadswandelpark en het ontstaan van nieuw vertrouwen.

Interview: Harry te Riele (transitie-expert) en Piera Fehres (BrabantKennis)

Met zo’n 41.000 hectare grond is a.s.r. de grootste bezitter van landbouwgrond in Nederland. Daarnaast heeft de verzekeraar een achttal grote landgoederen in bezit, bij elkaar ongeveer 6.000 hectare groot. De Utrecht is er daar eentje van. Als rentmeester op het landgoed is Harry de schakel tussen de eigenaar en de gebruikers van de grond, waaronder boeren, ondernemers en gemeenten.

Het ontstaan van Landgoed De Utrecht
In 1898 startte ‘Levensverzekeringmaatschappij De Utrecht’ (nu: a.s.r.) een groot ontginningsproject als geldbelegging. Dit is uitgegroeid tot het Landgoed De Utrecht zoals wij dit nu kennen. Met deze korte geschiedenis geeft de verzekeraar zich al een beetje prijs: a.s.r. is een lange termijn belegger, gelooft niet in ‘snel geld’, aldus Harry: "Het van jaar tot jaar uitgeven van grond staat haaks op onze duurzame visie. Boeren kunnen dan niet investeren in de bodemkwaliteit. Dus wij redeneren precies andersom en werken met contracten van minstens dertig jaar. Dit levert relatief bescheiden rendementen op, maar wel heel stabiele. A.s.r. is slow money. Ik zie meer en meer beleggers ons voorbeeld volgen. De duurzaamheidsgedachte wordt steeds meer omarmd. Korte termijn beleggingen kunnen snel veel geld opleveren, maar het doel. Bovendien zitten we zó diep in agrarisch gebied, daar gebeurt niet zoveel. En dat is ook niet erg. We hebben liever lange termijn contracten en een stabiele portefeuille. Landbouwgrond voldoet daaraan."

In de komende twintig jaar neemt het landbouwareaal in Brabant af van 63% naar 59% van het oppervlakte van Brabant. Wat betekent dit voor het grondgebruik in onze provincie?
"Een deel van de grond zal naar andere boeren gaan, en een deel krijgt andere functies: natuur, recreatie, stedelijke functies. Vroeger was de stadsgrens harder. Het laatste decennium, en zeker nu met corona, zien we de stad elke dag meer naar buiten komen, de natuurgebieden in. Die gebieden krijgen zo steeds meer de functie van een park. Bezoekers die komen wandelen, fietsen, paardrijden. Voor de landbouw in de ‘verbredende’ zin kan dit goed werken. Denk aan agrariërs die een winkel of camping aan huis beginnen. Of natuureducatie geven aan stadskinderen. Ze mogen echt weer ondernemend gaan denken. Maar als het gaat over de natuurdoelstellingen voorzie ik wel een spanningsveld. Rondom Natura 2000 moeten wij ca. 25 ha nieuwe natuur inrichten, dus daar zit ik niet te wachten op honderdduizenden bezoekers die de boel komen vertrappen."

Het laatste decennium, en zeker nu met corona, zien we de stad elke dag meer naar buiten komen, de natuurgebieden in. Vroeger was de stadsgrens harder

Je hebt het over boeren die weer echt mogen gaan ondernemen. Is daar op dit moment de (mentale) ruimte voor?
"Boeren hebben te maken met een keurslijf van wetten en regels, dat is in de afgelopen decennia zo gegroeid. Dus voordat zij de vrijheid voelen om weer écht te ondernemen, moet er wel wat gebeuren. Het belangrijkste is dat er op een andere manier naar de landbouwsector gekeken moet gaan worden. Met meer vertrouwen, meer waardering én meer financiële middelen. Het geld van de melk gaat nu niet naar de boer, maar naar de keten. En dat klopt van geen kant. Als melk voor de boer een dubbeltje per liter meer opbrengt, dan komt er meer financiële ruimte. En met die ruimte, komt hopelijk ook de passie en bevlogenheid van de boeren weer terug. Dan pas kan er nagedacht worden over nevenactiviteiten, maar bijvoorbeeld ook over biologisch of natuurinclusief boeren. Ik ken diverse agrariërs die de switch naar biologisch willen maken, maar de stap niet durven zetten. Bang om financieel kopje onder te gaan. Als a.s.r. kunnen wij kleine dingen doen om duurzaam boeren te stimuleren, bijvoorbeeld door een korting te geven op de pacht, maar dit zet natuurlijk geen zoden aan de dijk. Hier moet toch de samenwerking met de overheid gezocht worden."

Biologisch of natuurintensief boeren zal bovendien de grondkwaliteit een boost geven...
"Absoluut. Honderd jaar terug was de grondkwaliteit het allerbelangrijkste voor een boer. Nu is elke keuze economisch gebaseerd. Nederland gaat daar tol voor betalen. Het humusgehalte is te laag. De mineralenbalans klopt niet: te weinig magnesium, kalium en calcium en te veel fosfaat en stikstof. Ach, die maïs groeit toch wel, ook als je er drijfmest over uitrijdt. Maar het resultaat is meer ziektes en een dode bodem. Daar maken wij ons ernstige zorgen over. Dat is ook de reden dat we als a.s.r boeren willen stimuleren om de grondkwaliteit centraal te stellen, dáár moet het vandaan komen."

Een grote rol hierin is weggelegd voor overheid...
"Zeker. De overheid is een belangrijke speler op het gronddossier. Anderzijds heeft diezelfde overheid veertig jaar lang boeren gedwongen tot schaalvergroting. Haar geloofwaardigheid is daarom niet bijster groot. Vroeger waren landbouw en natuur één. LNV haalde ze uit elkaar in de jaren tachtig. De natuurwaarde van landbouw is nu praktisch nihil geworden. Het is een groene woestijn. LNV creëerde de controverse zelf en die moet weer verdwijnen. Wat óók mag verdwijnen is de regeldruk, dat is waanzin ten top. Ze zijn er de afgelopen jaren massaal ingeslopen, die regels. En ze voelen ook aantasting van het fundamentele eigendomsrecht. Ik kan me daar enorm over opwinden. Ik zou zeggen: overheid, herstel je band met de boeren in plaats van steeds te zeggen wat ze fout doen. Wantrouw minder, geef ze meer vrijheid en zorg dat ze een keer positief in het nieuws komen."

Ik denk dat wij in Brabant een duurzaam stukje van de wereld in stand kunnen houden, áls we goed met de grond en haar bestemming omgaan.

Grond speelt een belangrijke rol in de toekomst van Brabant, maar roept ook spanningen op. Eens?
"Ja, die spanning zal er altijd blijven zolang grond een schaars goed is en wij die grond op allerlei manieren nodig hebben. Wegen, bedrijven, woningen, natuur, enzovoorts. Dat heeft z’n weerslag op de grond. Ik denk wel dat wij in Brabant een duurzaam stukje van de wereld in stand kunnen houden, áls we goed met de grond en haar bestemming omgaan. Nu moet er bijvoorbeeld nieuwe natuur gerealiseerd worden en dan wordt er als eerst gekeken naar de landbouw. Nooit naar een industrieterrein, want dat kost klauwen met geld. Landbouw is altijd degene die het moet ‘leveren’ en dat is zonde."

Is er eigenlijk concurrentie in Nederland, qua grootgrondbezit?
"Er zijn niet veel beleggers met grote grondposities. Ik vind het een goede zaak dat grond in Nederland sterk verspreid is in eigendom. Individuele boeren adviseer ik altijd om een gezonde mix aan eigendom, pacht en erfpacht aan te houden, ook als ze een deel van hun eigendom aan ons willen verkopen vanwege de opbrengsten. Zo’n mix maakt je minder kwetsbaar."

Zie jij naast de bestemmingen die je eerder noemde (landbouw, woningen, natuur) ook nog andere ontwikkelingen die spanning kunnen oproepen in het grondgebruik?
"Wat ik een slechte ontwikkeling vind is de ongebreidelde groei van zonneparken. Ik vind het vaak een verrommeling van het landschap. We kunnen de wens om duurzame energie op te wekken ook op een andere manier inwilligen: zet standaard in de bouwafschriften dat er zonnepanalen op het dak geplaatst moeten worden. Of het nu om woningen of bedrijventerreinen gaat. Ik zie veel gemeenten meegaan in de deze trend, omdat het tegemoetkomt aan de duurzaamheidsdoelstellingen. Ook boeren zijn geneigd grond af te staan, simpelweg omdat ze meer kunnen verdienen aan energieopwekking dan aan de landbouw."

Wat een mooi landschap. Laten we dit alsjeblieft zo houden.

Als het bijdraagt aan de klimaatdoelstellingen, of aan de portemonnee van de boer, wat maakt de keuze voor een zonnepark dan zo vreselijk?
"De ruimtelijk aantasting van het buitengebied en omdat de grond er ontzettend van achteruit gaat. Op veel plekken komt geen water meer en/of heel veel zon, op andere plekken geen zon en heel veel water. Deze mozaïek is funest voor de grond. Als ik in de trein van Den Bosch naar Utrecht zit, dan denk ik nu nog: wat een mooi landschap. Laten we dit alsjeblieft zo houden. In Duitsland zie je langs de snelweg op de hellingen kilometerslang platte, zwarte zonnedaken. Dat is een schrikbeeld."

Tot slot, denk je dat de overheid aan de knoppen kan draaien als het gaat over de toekomst van grond?
"Het Groen Ontwikkelfonds kan dat, in gebieden die van de provincie zijn. Elders druist het tegen het eigendomsrecht in. Tegelijkertijd denk ik dat de overheid op veel vlakken juist een stapje terug moet doen. Ten eerste als het gaat over de regeltjes en de bemoeizucht. We hebben De Utrecht 120 jaar in bezit dus weten waar we mee bezig zijn. Toch bepalen beleidsmakers wat er moet gebeuren op het landgoed. Dat wringt. Binnen de overheid moet een cultuuromslag plaatsvinden waarin vertrouwen, openheid en stimulering centraal staan. Nu wordt er nog te vaak gehandeld uit wantrouwen, denk aan de toeslagenaffaire. Er moet een nieuw vertrouwen ontstaan tussen overheid, grondeigenaren en -gebruikers, alleen zo ontstaan de mooiste dingen."