...

Ontwikkeling arbeidsmigranten en werkloosheid in Nederland [bron=//statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=70751NED&D1=0&D2=42,185,189&D3=0&D4=a&VW=T]Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Statline.[/bron]
Geen effect van crisis op arbeidsmigratie zichtbaar 

...

...

Omdat deze goed gemotiveerde arbeidskrachten bereid zijn te werken voor onze laagste cao- of minimumlonen, rollen ondernemers en werkgeversorganisaties de rode loper uit voor Poolse, Bulgaarse, Roemeense metselaars, truckchauffeurs en aspergestekers. Maar als ze eenmaal over die loper wandelen, blijkt de aandacht niet altijd even oprecht. Want hoewel het grootste deel van de werkgevers zich verantwoordelijk gedragen, zijn er ook die hun arbeidsmigranten minder betalen dan het Nederlandse minimumloon. In de bundel Keuzes voor Europa stelt onderzoeker Jan Cremers van Tilburg University vast dat deze werkgevers bewust de ‘juridische schemerzone’ opzoeken en profiteren van mazen in de arbeidswetgeving. [bron=//esb-binary-external-prod.imgix.net/DCIDlNXUY1Sqkij9OgqxJsVm0vM.pdf?dl=ESB4754s%20Keuzes%20voor%20Europa.pdf]Bron: De zoektocht naar goedkope arbeid ondergraaft het arbeidsbestel, Jan Cremers, ESB Jaargang 102 (4754S) 3 oktober 2017, pagina 63.[/bron] Mede daardoor is er in Europa geen sprake van ‘gelijk loon voor gelijk werk'. Maar dat geldt niet alleen voor arbeidsrechtelijke situaties. Ook als het gaat om de leefsituatie vertoont de rode loper de nodige rafelrandjes. 

In het rapport Poolse Migranten in de Langstraat (2017) concluderen onderzoekers van het PON dat de leefsituatie van Polen in dit deel van Brabant op een aantal punten te wensen overlaat. [bron=//hetpon.nl/portfolio/polen-de-langstraat/]Bron: Het PON, Poolse migranten in de Langstraat, 2017.[/bron] Arbeidsmigranten zijn afhankelijk van de uitzendbureaus en werkgevers die hen inhuren. Niet alleen voor werk, maar ook voor bijvoorbeeld huisvesting, vervoer en artsbezoek. Ze moeten vaak op flexibele basis het minst aantrekkelijke en zware werk doen, dat ook nog eens relatief slecht wordt betaald. Ook slagen ze er niet altijd in om goede woonruimte te vinden. En tot slot voelen ze zich niet helemaal thuis. [bron=//www.scp.nl/Nieuws/Veel_Poolse_migranten_blijven_in_Nederland]Bron: Sociaal Cultureel Planbureau, Bouwend aan een toekomst in Nederland, De leefsituatie van Poolse migranten die zich na 2004 hebben ingeschreven, 24 april 2018. [/bron] De onderzoekers van het PON laten zien dat die vicieuze cirkel van afhankelijkheid (voor zowel werk, woning, vervoer en gezondheid) door veel migranten maar moeilijk kan worden doorbroken.

Woningnood
De huisvesting van arbeidsmigranten is het teerste punt. Die is in Brabant vaak gewoon slecht te noemen. De vraag is een flink stuk groter dan het aanbod. Regelmatig zijn er treurige toestanden en incidenten, omdat Oost-Europese werknemers onder twijfelachtige omstandigheden zijn ondergebracht in schuren, loodsen en chalets die in belabberde staat verkeren. Of in wrakke, vochtige caravans en keten ergens aan de rand van een boerenakker. Ook worden arbeidsmigranten met velen tegelijk in rijtjeshuizen en bungalowparken neergepoot. En dat stuit dan weer op een groeiende weerstand bij de omgeving, die zo’n concentratie van ‘vreemdelingen’ in de achtertuin niet zien zitten. Overbevolking leidt al snel tot overlast (en irritaties) voor omwonenden. De druk op de leefbaarheid wordt nog eens versterkt doordat veel migranten in ploegendienst werken op tijden dat de meeste bewoners van hun nachtrust genieten. Daarnaast verblijven veel migranten tijdelijk, waardoor ze minder belang hechten aan integratie. 

...

In het rapport Van zorg naar sturing (2018) is te lezen dat zulke ontwikkelingen ook de leefsituatie van de migranten zelf raken. [bron=//hetpon.nl/portfolio/van-zorg-naar-sturing-het-arbeidsmigrantenvraagstuk-in-de-metropoolregio-eindhoven/]Bron: Het PON, Van zorg naar sturing, het arbeidsmigrantenvraagstuk in de metropoolregio Eindhoven. [/bron] ‘De omstandigheden waaronder arbeidsmigranten hier verblijven zorgen voor stress. Voor veel mensen die langer verblijven verbetert de situatie, maar zeker niet voor iedereen’, aldus de onderzoekers van het PON. De overheid maakt hier nog te weinig werk van. Die conclusie deelt de Stuurgroep Arbeidsmigranten van de metropoolregio Eindhoven. Zij hielden eind vorig jaar een speciaal symposium over dit themta. Rondom Eindhoven zijn er rond de 30.000 arbeidsmigranten. Slechts de helft van hen heeft een fatsoenlijk dak boven het hoofd, de rest behelpt zich met noodoplossingen. Dat lijkt voorlopig ook niet te veranderen. Een speciale taskforce die in de 21 gemeenten van de metropoolregio voor 7.500 woonplekken voor arbeidsmigranten moest zorgen, kwam niet verder dan ongeveer 800. Daarbij moeten we wel bedenken dat de woningmarkt in Nederland (en dus ook in Brabant) momenteel oververhit is. Er wordt te weinig gebouwd en vooral starters en mensen met een lager inkomen moeten lang wachten op een betaalbaar huur- of koophuis. In Eindhoven sta je momenteel minstens drie jaar ingeschreven voordat je kans maakt op een huurwoning. 

Omdat de reguliere woningmarkt niet goed werkt voor arbeidsmigranten en ook de overheid woningen voor arbeidsmigranten geen prioriteit geeft, stropen een aantal werkgevers de mouwen op. Hoewel ze geen huisvesters zijn, groeit het besef dat ze wel degelijk een verantwoordelijkheid hebben om de instroom van arbeidsmigranten in goede banen te leiden. Links en rechts in Brabant zijn werkgevers inmiddels bezig met een oplossing voor het tekort aan fatsoenlijke woonplekken. Zo hebben zes bedrijven in Oost-Brabant de handen ineengeslagen om samen te zoeken naar honderd woonplekken voor hun buitenlandse medewerkers. Maar de vraag is of zij het probleem van ‘teveel werk en te weinig woningen’ wél kunnen oplossen. 

Afbrokkelend draagvlak  

Een bijkomend probleem is dat de komst van Oost-Europese werknemers in de samenleving op steeds meer weerstand stuit. Het draagvlak voor hun aanwezigheid brokkelt af. De overlast die het resultaat is van de gebrekkige huisvesting worden lokaal – in de Brabantse woonwijken – gevoeld. Niet voor niets heeft het begrip ‘Polenhotel’ inmiddels een nare bijklank gekregen. Macro-economisch mogen open grenzen in Europa goed zijn voor de economie (zowel voor de Poolse als de Nederlandse), micro-economisch slaat de balans niet altijd even gunstig uit. Hoewel de reputatie van Oost-Europese arbeidsmigranten is verslechterd, wordt dat gevoel (vooralsnog) niet door de cijfers onderbouwd. Slechts een klein deel van de ingeschreven Polen is in aanraking met de politie gekomen op verdenking van een misdrijf en ze doen minder vaak een beroep op de bijstand dan Nederlanders. [bron=//www.scp.nl/Nieuws/Veel_Poolse_migranten_blijven_in_Nederland]Bron: Sociaal Cultureel Planbureau, Bouwend aan een toekomst in Nederland, De leefsituatie van Poolse migranten die zich na 2004 hebben ingeschreven, 24 april 2018, pagina 23 van het hoofdrapport. [/bron] 

...

Desondanks loopt de onvrede over arbeidsmigratie op. Het CBS geeft aan dat een economische migrant in Nederland inmiddels minder gastvrij wordt onthaald dan een vluchteling. Bijna een derde van onze bevolking wil niet dat migranten uit landen van de Europese Unie in Nederland komen wonen en werken. In het eerder aangehaalde onderzoek van het PON vindt bijna veertig procent van de ondervraagde Brabanders dat er te veel Polen naar Brabant komen en dat hun integratie in de samenleving problemen oplevert. [bron=//hetpon.nl/portfolio/van-zorg-naar-sturing-het-arbeidsmigrantenvraagstuk-in-de-metropoolregio-eindhoven/]Bron: Het PON, Van zorg naar sturing, het arbeidsmigrantenvraagstuk in de metropoolregio Eindhoven, pagina 27[/bron]

 De onderzoekers van het PON laten zien dat die vicieuze cirkel van afhankelijkheid (voor zowel werk, woning, vervoer en gezondheid) door veel migranten maar moeilijk kan worden doorbroken.

Brabanders zien dus aan de ene kant het economische belang van arbeidsmigranten, maar maken zich aan de andere kant wel steeds meer zorgen over wat dat betekent voor de samenleving. Die zorg delen steeds meer economen en beleidsmakers. Zelfs de algemene opvatting onder vrijhandelsdenkers dat arbeidsmigratie altijd een win-winsituatie oplevert is aan het schuiven. Gerenommeerde economen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank wijzen erop dat de globalisering en de open grenzen niet voor iedereen op de arbeidsmarkt even voordelig uitpakken. [bron=url][bron=//www.nrc.nl/nieuws/2017/01/06/wij-economen-waren-veel-te-positief-over-globalisering-6072354-a1539969]Bron: Dani Rodrik, Harvard, Wij economen waren veel te positief over globalisering, NRC, 2017.[/bron] [bron=//documents.worldbank.org/curated/en/290261468194944594/pdf/WPS7590.pdf]Bron: Wereldbank, Policy Research Working Paper 7590, Globalization of Labor Markets and the Growth Prospects of Nations, Kaushik Basu, maart 2016, blz 14 en 15. [/bron][bron=//blogs.imf.org/2017/04/12/drivers-of-declining-labor-share-of-income/]Bron: IMF, Drivers of Declining Labor Share of Income, Mai Chi Dao, Mitali Das, Zsoka Koczan, and Weicheng Lian, 12 april 2017.[/bron][/bron]  

Het oosten lonkt (weer)

...

Internationale werkloosheid vergeleken [bron=//workforceinsights.randstad.com/hubfs/flexibilityatwork_2017.pdf ]Bron: Randstad, global mobility& labor migration, maart 2017, blz. 39. [/bron] 
Werkloosheid Polen daalt naar niveau Nederland

...

Dat betekent onder andere ook dat de lonen en inkomens aan de andere kant van de Oder-Neissegrens stijgen. Voor Poolse vaklui wordt het daarom financieel steeds interessanter om in eigen land te blijven. Daarnaast wil de nationalistisch getinte Poolse regering het uitzwermen van arbeidsmigranten stoppen. Doordat veel Poolse arbeiders het afgelopen decennium hun heil elders zochten, trok het land zelf op zijn beurt massa’s arbeidsmigranten aan die de opengevallen plekken moesten opvullen. Met als gevolg dat er nu bijna 1,5 miljoen mensen uit buurland Oekraïne als gastarbeider in Polen werken. Die arbeidsplaatsen moeten volgens het zittende kabinet in de toekomst weer door Polen ingevuld worden. Met fiscale voordeeltjes verleiden ze Poolse werknemers in eigen land te blijven.

De gevolgen van de veranderde Poolse economie en politiek zijn bij ons steeds meer merkbaar. Landelijke media berichtte kort geleden dat uitzendbureaus steeds meer moeite hebben om seizoenarbeiders voor de glastuinbouw in het Westland te werven. [bron=//nos.nl/artikel/2203776-polen-blijven-weg-tuinbouwsector-zit-omhoog.html]Bron: NOS, Polen blijven weg, tuinbouwsector zit omhoog, november 2017. [/bron] Werkgevers daar hebben inmiddels alarm geslagen. Misschien speelt het zware en vaak eentonige werk in de tuinbouw een rol. Het is een (voorzichtige) trend die we ook in Brabant zien. In Zundert, waar relatief gezien veel Oost-Europese arbeidsmigranten wonen, daalt het aantal ingeschreven Polen sinds een aantal jaar langzaam. Is dit het begin van het eind van de stroom van, vooral Poolse, werknemers uit Oost-Europa? Zijn we de piek voorbij? Dat is lastig te voorspellen, maar de kans wordt wel steeds groter. En als dat zo is, wat betekent dat dan voor de bedrijven die hun kaarten op arbeidsmigratie hebben gezet? 

Robotpiek
Niet alleen de maatschappelijke en economische factoren die we hiervoor hebben genoemd hebben een grote impact op het werk waarvoor arbeidsmigranten worden ingeschakeld. Ook technologische ontwikkelen spelen de komende jaren een rol. Ongeschoold routinewerk leent zich bij uitstek voor automatisering, aldus de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) in een recente studie. [bron=//www.oecd.org/migration/international-migration-outlook-1999124x.htm]Bron: OECD, International Migration Outlook, june 2017, blz. 74.[/bron] Dat zijn namelijk banen waar weinig persoonlijke ontwikkeling en innovatiekracht voor nodig zijn. De helft van de arbeidskrachten die in de afgelopen tijd naar ons land is gekomen, doet dit soort werk. Het blijft natuurlijk altijd koffiedik kijken met dit soort voorspellingen. Maar het is wel duidelijk dat ook in de Brabantse industrie, logistiek en landbouw een nieuwe automatiserings- en robotiseringsronde plaatsvindt. Eentje die zijn piek voorlopig nog niet heeft bereikt.


Aandeel routinebanen ligt hoger bij arbeidsmigranten [bron=//www.oecd.org/migration/international-migration-outlook-1999124x.htm]Bron: OECD, International Migration Outlook, june 2017, blz. 75.[/bron] 
Groter risico voor robotisering 

...

Robots worden steeds slimmer en goedkoper. Nu de robot het tomaatje niet meer stuk knijpt, het koekje niet kraakt en ook geen smeerolie over de lopende band morst, investeren Brabantse bedrijven volop in robots. Ook door de krapte op de arbeidsmarkt komt dit proces nu in een stroomversnelling. In Brabant zullen de effecten groot zijn, omdat die trend sectoren als de agrofood en logistiek raakt waar Brabant traditioneel veel van zijn werkgelegenheid vandaan haalt. Zo doen robots hun intrede in steeds meer distributiecentra. Vooral in de harde rechttoe-rechtaanlogistiek met het accent op ‘het stapelen van dozen’ is het vaak voordelig om een mens te vervangen door een machine. De kosten van logistieke robots wegen inmiddels op tegen die van logistieke menselijke medewerkers.  

   

Kosten robot versus logistiek medewerker [bron=//www.rolandberger.com/publications/publication_pdf/of_robots_and_men___in_logistics.pdf]Bron: Roland Berger, Robot and Men, 2016, blz. 7. Bewerking BrabantKennis: Nederlands minimumloon ingevoegd op basis van Eurostat april 2018.[/bron]
De robot wordt snel goedkoper dan de mens

...

Het break-evenpoint voor de inzet van robots voor eenvoudige logistieke processen is al bereikt [bron=//www.logistiek.nl/warehousing/nieuws/2018/06/versteijnen-kiest-voor-robotisering-101163717]Versteijnen in Tilburg stapt over op robots[/bron]. Dat kan op de langere termijn ook het geval zijn voor de ingewikkeldere distributievormen waar meer handelingen bij komen kijken (assemblage, montage van onderdelen, kwaliteitstesten, enzovoorts). Niet voor niets voorspelt het economisch adviesbureau Buck Consultants (BCI) dat de robotisering versneld doorgevoerd zal worden. BCI becijfert dat in de komende vijftien jaar 40% van alle banen bij de grote Nederlandse distributiecentra verloren gaan. [bron=//www.bciglobal.com/nieuws_detail.asp?cat=5006&dc=26663]Bron: Buck Consultants International, Robotisering bespaart de komende 15 jaren 35.000 arbeidsplaatsen in Nederlandse distributiecentra[/bron] De grootste klap zal volgens BCI in Brabant vallen. Daar zullen circa 11.000 arbeidsplaatsen verdwijnen. 


Nederlandse industrie investeert meer in robots [bron=//mathijsbouman.nl/nederlandse-industrie-haakt-eindelijk-aan-bij-robotrevolutie-vooral-dankzij-onze-voedingsindustrie-2/]Bron: Mathijs Bouman, Nederlandse industrie haakt eindelijk aan bij robotrevolutie vooral dankzij onze voedingsindustrie, oktober 2017.[/bron]

...

Datzelfde, bijna onstuitbare proces is merkbaar in de Brabantse landbouw, die zwaar leunt op Oost-Europese werknemers. Ook daar rukt de robot op. Zo heeft Crux Agribotics uit Eindhoven inmiddels een ‘lerende’ oogstrobot ontwikkelt die in staat is om zelfstandig komkommers te plukken. Ook bij de arbeidsintensieve pluk van paprika’s en tomaten wordt de mensenhand steeds vaker overbodig. Uit het jaarrapport 2016 van de brancheorganisatie International Federation of Robotics blijkt dat de Nederlandse industrie vorig jaar 1.778 nieuwe robots aanschafte, het hoogste aantal ooit. Dat is een toename van 20% in vergelijking met het jaar daarvoor. Koploper was de landbouw- en voedingsindustrie met 429 robots. Nog even en je hoort op de Brabantse velden tijdens de oogsttijd niet langer het zachte gezang van Polen, maar het monotone gezoem van plukrobots. 

...

1. Zet in op leefbaarheid. Los van het tempo waarmee de stroom van Oost-Europese arbeidsmigranten opdroogt, moeten de overheid en het bedrijfsleven op de korte termijn zorgen voor fatsoenlijke leefomstandigheden voor hen die al in Brabant zijn. Er is sprake van achterstallig onderhoud: arbeidsomstandigheden, huisvesting en integratie hebben dringend aandacht nodig. In eerste instantie is ‘Den Haag’ verantwoordelijk voor de minimumeisen die we aan het werk voor arbeidsmigranten stellen. Door onze soepelere regelgeving zijn we bijvoorbeeld een geduchte concurrent voor de logistieke sector van onze zuiderburen.[bron=//nos.nl/artikel/2017812-belgische-webwinkels-balen-van-moordende-concurrentie-uit-nederland.html]Bron: NOS, Belgische webwinkels balen van moordende concurrentie uit Nederland, augustus 2017. [/bron]Bij ons mag je ’s nachts wel werken in distributiecentra, in België niet. Om te voorkomen dat er een race naar de bodem ontstaat, is Europese samenwerking nodig. De recente herziening van de bestaande ‘detacheringsrichtlijn’ geeft in dit opzicht hoop. Werknemers uit een ander EU-land kunnen nu aanspraak maken op dezelfde beloning als hun collega’s in het gastland. Maar terwijl Den Haag aan zet is om de arbeidsomstandigheden te verbeteren, zijn provincie en gemeenten aan zet als het om huisvesting gaat. 

...

2. Wees eerlijk en ga voor het complete verhaal. Veel gemeenten zijn in de regel enthousiast over nieuwe vestigingen of uitbreidingsplannen van ondernemers in de logistiek, de land- en tuinbouw en de industrie. Vaak door te benadrukken dat zo nieuwe werkgelegenheid ontstaat en de lokale welvaart toeneemt. Maar dat is enkel de helft van het verhaal. Als bijvoorbeeld grote distributiecentra gastvrij onthaald worden, betekent dat in de praktijk ook dat je een grote groep arbeidsmigranten zult moeten verwelkomen. Voor zover er überhaupt al over deze laatste vorm van gastvrijheid wordt gesproken, blijft het vooral bij mooie woorden en fraaie intenties. De maatschappelijke gevolgen van de komst van arbeidsmigranten - huisvesting en integratie - blijven vaak onderbelicht of er wordt te laat bij stilgestaan. Met als gevolg dat plannen vroegtijdig sneuvelen of op maatschappelijk verzet stuiten in buurten en wijken. Kortom, wees eerlijk en vertel het complete verhaal. Bij de komst van grote hallen hoort ook huisvesting. Werk actief samen binnen en buiten de gemeente in de zoektocht naar oplossingen. Economisch beleid gaat in dit geval niet samen zonder huisvestingsbeleid of betrokkenheid van werkgevers.

...

3. Werk aan de toekomst. De provincie wil zich internationaal profileren als regio voor innovatieve kennisindustrie. Dat botst eigenlijk enorm met een landschap dat wordt overheerst door distributiecentra en productiehallen langs snelwegen waar vooral laaggeschoold en saai routinewerk wordt verricht. Als je het zo bekijkt, dan staat de arbeidsmigratie voor laaggeschoold werk de verhoging van de arbeidsproductiviteit en het innovatief vermogen van de totale economie in de weg. Het gaat namelijk niet om de hoeveelheid, maar om de kwaliteit van de banen. Een parallel met de jaren zestig van de vorige eeuw is in dit verband dan ook niet (te) ver gezocht. De arbeidsmigranten die toen op initiatief van het bedrijfsleven naar Brabant kwamen, hebben de teloorgang van bedrijfstakken als de textiel-, scheeps- en metaalindustrie niet kunnen voorkomen. Ze hebben die onvermijdelijke trend hooguit vertraagd, met weinig economische baten en veel maatschappelijke kosten als nettoresultaat. Voor de lange termijn is het daarom cruciaal om een aantrekkelijke toekomstvisie te ontwikkelen: wat is het toekomstperspectief voor sectoren in Brabant die smalle marges en een hoge prijsdruk ervaren? Op wat voor type banen zetten we in?